ฮอร์โมนไทรอยด์ส่งผลกับความสูงอย่างไร ความเชื่อมโยงที่มองข้ามไม่ได้

ฮอร์โมนไทรอยด์เป็นหนึ่งในกลไกสำคัญที่ควบคุมการเจริญเติบโตของเด็ก การทำงานที่ผิดปกติของฮอร์โมนนี้ไม่เพียงส่งผลต่อระบบเผาผลาญ แต่ยังมีผลกระทบต่อความสูงและพัฒนาการโดยรวมอย่างมีนัยสำคัญ บทความนี้จะพาผู้ปกครองทำความเข้าใจบทบาทของฮอร์โมนชนิดนี้ สัญญาณเตือนที่ควรสังเกต และแนวทางการดูแลที่เหมาะสม

ต่อมไทรอยด์คืออะไร อยู่ที่ไหนในร่างกาย

ต่อมไทรอยด์ (Thyroid Gland) เป็นต่อมไร้ท่อขนาดเล็ก มีรูปร่างคล้ายผีเสื้อ อยู่บริเวณด้านหน้าลำคอ ใต้ลูกกระเดือก หน้าที่หลักของต่อมไทรอยด์คือการผลิตฮอร์โมนไทรอยด์ ได้แก่ T3 (ไตรไอโอโดไทโรนีน) และ T4 (ไทโรซีน) ซึ่งมีบทบาทสำคัญในการควบคุมระบบเผาผลาญ พลังงาน และการเจริญเติบโตของร่างกาย

T3, T4 และ TSH: ตัวเล่นหลักในระบบฮอร์โมน

• T3 (Triiodothyronine) และ T4 (Thyroxine) : ฮอร์โมนสำคัญที่ผลิตโดยต่อมไทรอยด์ ทำหน้าที่เป็นตัวควบคุมหลักของระบบเผาผลาญในร่างกาย ส่งผลต่อการใช้พลังงาน การเจริญเติบโตของเซลล์ และการทำงานของอวัยวะต่าง ๆ
• TSH (Thyroid-Stimulating Hormone) : ฮอร์โมนจากต่อมใต้สมองส่วนหน้า (Pituitary Gland) ทำหน้าที่กระตุ้นการสร้างและหลั่ง T3 และ T4 จากต่อมไทรอยด์ผ่านกลไกที่ซับซ้อน

การทำงานร่วมกันของไทรอยด์ฮอร์โมนกับต่อมใต้สมอง

ฮอร์โมน TSH จากต่อมใต้สมองมีบทบาทเป็นตัวควบคุมการผลิต T3 และ T4 เมื่อระดับ T3 และ T4 ต่ำ ต่อมใต้สมองจะผลิต TSH เพิ่มขึ้น กระตุ้นให้ต่อมไทรอยด์หลั่งฮอร์โมนมากขึ้น เป็นวงจรป้อนกลับเชิงลบ (Negative Feedback Loop)

กลไกการทำงานของฮอร์โมนไทรอยด์ต่อการเจริญเติบโต

ไทรอยด์ฮอร์โมนมีกลไกที่สัมพันธ์กับการทำงานของร่างกายในหลายจุด แบ่งได้ 3 ลักษณะดังนี้

ผลกระทบต่อการสร้างโปรตีนและการเผาผลาญ

ฮอร์โมนนี้มีบทบาทสำคัญในการกระตุ้นการสร้างโปรตีน ซึ่งเป็นองค์ประกอบหลักของกล้ามเนื้อและเนื้อเยื่อต่าง ๆ นอกจากนี้ยังช่วยควบคุมการเผาผลาญพลังงานให้เหมาะสม เพื่อนำไปใช้ในกระบวนการเจริญเติบโต

ความสัมพันธ์กับฮอร์โมนการเจริญเติบโต (Growth Hormone)

ไทรอยด์ฮอร์โมนช่วยเสริมฤทธิ์ของโกรทฮอร์โมน หรือ Growth Hormone (GH) โดยกระตุ้นตับให้ผลิตฮอร์โมน IGF-1 ซึ่งมีบทบาทสำคัญในการเจริญเติบโตของกระดูก กล้ามเนื้อ และเนื้อเยื่อต่าง ๆ โดยตรง

บทบาทในการพัฒนากระดูกและกล้ามเนื้อ

ไทรอยด์ฮอร์โมนช่วยเร่งการเปลี่ยนเซลล์กระดูกอ่อนเป็นกระดูกแข็ง และส่งเสริมการเจริญเติบโตของกล้ามเนื้อ โดยเฉพาะในช่วงวัยเด็กและวัยรุ่นที่มีการเจริญเติบโตอย่างรวดเร็ว

ผลกระทบของความผิดปกติฮอร์โมนไทรอยด์ต่อความสูงเด็ก

ความผิดปกติของฮอร์โมนนี้ส่งผลกระทบต่อการเจริญเติบโตของเด็กอย่างรุนแรง โดยเฉพาะในช่วงวัยสำคัญของการพัฒนาด้านร่างกาย โดยส่งผลในด้านต่าง ๆ ได้แก่

ภาวะไทรอยด์ทำงานน้อย (Hypothyroidism) 

ภาวะนี้ทำให้ฮอร์โมนไทรอยด์ต่ำกว่าปกติ ส่งผลให้เด็กมีการเจริญเติบโตช้ากว่าปกติ มีภูมิคุ้มกันต่ำ ระบบประสาทพัฒนาช้า ซึ่งหากไม่ได้รับการรักษาอย่างถูกวิธีอาจเตี้ยถาวรได้

ภาวะไทรอยด์ทำงานมาก (Hyperthyroidism) ผลต่อการเจริญเติบโต

ภาวะนี้มีอัตราเผาผลาญที่สูงเกินส่งผลให้ร่างกายเผาผลาญพลังงานเร็ว จนกระทั่งร่างกายใช้สารอาหารไม่เพียงพอ ส่งผลกระทบต่อความสูงและมวลกระดูกในระยะยาว

ผลกระทบระยะยาวต่อความสูงของเด็ก

เด็กที่มีความผิดปกติของไทรอยด์ฮอร์โมนตั้งแต่เล็ก หากไม่ได้รับการวินิจฉัยและรักษาอย่างตรงจุดและถูกวิธีอาจมีผลต่อความสูง พัฒนาการ และความสามารถในการเรียนรู้ได้ในอนาคต ทำให้เด็กไม่สามารถทำกิจกรรมในชีวิตประจำวันได้อย่างปกตินั่นเอง

สัญญาณเตือนที่ผู้ปกครองควรสังเกต

การตรวจพบปัญหาไทรอยด์ในเด็กตั้งแต่เนิ่น ๆ จะทำให้แนวทางการรักษามีประสิทธิภาพ ผู้ปกครองควรเฝ้าสังเกตสัญญาณต่าง ๆ ที่อาจบ่งบอกถึงความผิดปกติของต่อมไทรอยด์ที่เกิดขึ้น ดังนี้

อาการทางร่างกาย

เด็กเจริญเติบโตช้ากว่าปกติ เด็กมีส่วนสูงหรือน้ำหนักต่ำกว่าเกณฑ์มาตรฐานสำหรับวัยอย่างต่อเนื่อง เรียกได้ว่ามีอัตราการเจริญเติบโตชะลอตัวลงจากเดิมที่เคยปกติ

• น้ำหนักเพิ่มน้อย หรือสูงช้ากว่าเพื่อนวัยเดียวกัน
• อ่อนเพลีย หนาวง่าย หรือเหงื่อออกมากโดยเฉพาะในเวลาที่ไม่ได้ออกแรง
• มีอาการบวมบริเวณลำคอ (คอพอก)

พฤติกรรมและการเรียนรู้ที่เปลี่ยนแปลง

• สมาธิสั้น ไม่สามารถทำกิจกรรมตามปกติได้ในระยะเวลานาน หรือทำกิจกรรมซ้ำเดิมที่เคยทำไม่ได้
• พัฒนาการทางการเรียนรู้ช้าลง เช่น ความจำและการประมวลผลข้อมูลช้าลง หรือมีการตอบสนองต่อการสื่อสารที่ช้าลง ไม่เข้าใจง่ายเหมือนเดิม
• การเปรียบเทียบการเจริญเติบโตกับเด็กวัยเดียวกัน เพื่อแสดงให้เห็นความแตกต่างที่ชัดเจน ไม่ว่าจะเป็นความสูง น้ำหนัก หรือพัฒนาการในการเรียนรู้ เป็นต้น
• ส่วนสูง น้ำหนัก ตัวบ่งชี้การเติบโตที่ต่ำกว่าเกณฑ์เฉลี่ย

อ่านเพิ่มเติม : เกณฑ์น้ำหนักส่วนสูงผู้ชาย และ เกณฑ์น้ำหนักส่วนสูงผู้หญิง

การวินิจฉัยและตรวจสอบไทรอยด์

การวินิจฉัยปัญหาไทรอยด์ในเด็กต้องอาศัยการตรวจสอบที่ถูกต้องและเหมาะสมกับวัย จำเป็นต้องทำความเข้าใจกับขั้นตอนการตรวจจึงจะช่วยให้ผู้ปกครองเตรียมตัวและประเมินสถานการณ์ได้อย่างเหมาะสม

เมื่อไหร่ควรพาลูกไปตรวจฮอร์โมน

เมื่อลูกมีอาการผิดปกติของการเจริญเติบโต เช่น ตัวเตี้ย น้ำหนักน้อยผิดปกติ หรือมีอาการเฉื่อยชา/กระสับกระส่ายผิดปกติ และมีประวัติคนในครอบครัวเป็นโรคไทรอยด์

การตรวจเลือดที่เกี่ยวข้อง

• TSH : ตรวจระดับฮอร์โมนกระตุ้นต่อมไทรอยด์ นับเป็นตัวบ่งชี้แรกที่แสดงความผิดปกติของระบบไทรอยด์ ซึ่งค่าจะบอกการทำงานที่ลดลงหรือเพิ่มขึ้น 
• Free T4 และ Free T3 : ตรวจระดับฮอร์โมนที่ส่งผลต่อการเผาผลาญและการเจริญเติบโต 

โดยมักพบว่าคนที่มีค่า TSH สูงมักจะมีค่า T3 และ T4 ต่ำ ซึ่งบ่งบอกให้รู้ถึงความเสี่ยงต่อภาวะพร่องฮอร์โมนไทรอยด์ หรือ Hypothyroid แต่ในผู้ที่มีปริมาณ TSH ต่ำ ก็มักพบว่าค่า T3 และ T4 จะเพิ่มสูงกว่าปกติ ซึ่งบ่งบอกถึงความเสี่ยงภาวะ “ไทรอยด์เป็นพิษ” นั่นเอง (ขอบคุณข้อมูลจากโรงพยาบาลเปาโล)

การจัดการและรักษาปัญหาฮอร์โมนไทรอยด์ในเด็ก

การรักษาปัญหาไทรอยด์ในเด็กต้องมีการวางแผนที่รอบคอบและเหมาะสมกับอายุ โดยมุ่งเน้นการฟื้นฟูการทำงานของระบบฮอร์โมนให้กลับสู่สภาวะปกติ เพื่อให้การเจริญเติบโตและพัฒนาการเป็นไปอย่างเหมาะสมกับวัย ดังนี้

การรักษาด้วยยา

• การให้ยา Levothyroxine ในภาวะไทรอยด์ต่ำ (Hypothyroidism)

ข้อดี : Levothyroxine เป็นยาไทรอยด์ฮอร์โมนสังเคราะห์ที่ใช้ทดแทนฮอร์โมนที่ร่างกายขาด ช่วยให้เด็กมีการเจริญเติบโตและพัฒนาการทางสมองเป็นปกติ นับเป็นการรักษาที่รวดเร็วและต่อเนื่อง จึงช่วยป้องกันปัญหาด้านพัฒนาการและสติปัญญาในเด็ก โดยเฉพาะในทารกแรกเกิดที่ตรวจพบภาวะพร่องของฮอร์โมนแต่กำเนิด

ข้อควรระวัง : ต้องติดตามระดับไทรอยด์ฮอร์โมนในเลือดอย่างสม่ำเสมอ เพื่อปรับขนาดยาให้เหมาะสมและป้องกันภาวะฮอร์โมนเกิน และหากใช้ยาในขนาดสูงเกินไป อาจเกิดอาการข้างเคียง เช่น เหงื่อออกมาก ใจสั่น น้ำหนักลด กระดูกเปราะ หรือมีปัญหาด้านพฤติกรรมและอารมณ์ นอกจากนี้คือไม่ควรใช้ Levothyroxine ผิดวัตถุประสงค์ เพราะอาจเกิดอันตรายร้ายแรง

• ยาต้านไทรอยด์ เช่น Methimazole ในกรณีไทรอยด์ทำงานเกิน (Hyperthyroidism)

ข้อดี : Methimazole เป็นยาที่ช่วยลดการสร้างไทรอยด์ฮอร์โมน เหมาะสำหรับเด็กที่มีภาวะไทรอยด์เป็นพิษ เช่น โรคเกรฟส์ ทั้งนี้การใช้ยาอย่างถูกต้องจะสามารถควบคุมอาการและนำไปสู่การหายขาด หรือเข้าสู่ระยะสงบของโรคได้

ข้อควรระวัง : Methimazole อาจทำให้เกิดผลข้างเคียง เช่น วิงเวียน ง่วงนอน ปวดข้อ ผื่นแพ้ หรือผลข้างเคียงรุนแรง หากมีอาการต้องรีบพบแพทย์ทันที โดยเฉพาะคนที่ที่มีปัญหาเกี่ยวกับตับหรือมีประวัติแพ้ยา จึงต้องมีการติดตามโดยแพทย์เฉพาะทาง

การปรับไลฟ์สไตล์เสริมการรักษา

การพักผ่อนให้เพียงพอ ออกกำลังกาย และรับประทานอาหารที่สมดุลเพื่อสนับสนุนการทำงานของฮอร์โมน

การติดตามผลการรักษาและการเจริญเติบโต 

แนะนำว่าเด็กที่ได้รับการรักษาภาวะไทรอยด์ผิดปกติทุกคนควรตรวจวัดส่วนสูงอย่างต่อเนื่อง รวมถึงตรวจเลือดสม่ำเสมอ เพื่อติดตามระดับฮอร์โมนและปรับขนาดยาตามความเหมาะสม วิธีนี้จะช่วยประเมินประสิทธิภาพของการรักษา

การป้องกันและการดูแลรักษาระยะยาว

โภชนาการที่เหมาะสมสำหรับสุขภาพไทรอยด์

เด็กควรได้รับไอโอดีนอย่างเหมาะสมจากอาหาร เนื่องจากไอโอดีนเป็นแร่ธาตุสำคัญในการสร้างไทรอยด์ฮอร์โมนและมีบทบาทต่อการเจริญเติบโตและพัฒนาสมอง แหล่งอาหารได้แก่ เกลือเสริมไอโอดีน อาหารทะเล และนม

นอกจากไอโอดีนแล้ว สารต้านอนุมูลอิสระ เช่น วิตามินเอ วิตามินอี และวิตามินซี ก็มีส่วนช่วยปกป้องต่อมไทรอยด์จากความเสียหายและชะลอการเสื่อมของต่อมไทรอยด์ได้อีกด้วย

ปัจจัยสิ่งแวดล้อมที่ส่งผลต่อการทำงานของไทรอยด์

การรับไอโอดีนมากหรือน้อยเกินไปล้วนส่งผลเสียต่อการทำงานของไทรอยด์ หากขาดไอโอดีนจะทำให้เกิดโรคคอพอกและพัฒนาการล่าช้า ส่วนถ้าได้รับไอโอดีนมากเกินไปอาจกระตุ้นให้เกิดภาวะไทรอยด์เป็นพิษหรือไทรอยด์อักเสบได้

นอกจากนี้ สารเคมีบางชนิด เช่น ฟลูออไรด์ หรือยาฆ่าแมลง รวมถึงสารกันบูดในอาหารสำเร็จรูป อาจรบกวนการทำงานของต่อมไทรอยด์ ควรลดการสัมผัสหรือหลีกเลี่ยงอาหารที่มีสารเหล่านี้

การติดตามเป็นระยะ : กุญแจสู่การเจริญเติบโตที่เหมาะสม

ควรพบแพทย์เพื่อติดตามสุขภาพไทรอยด์อย่างสม่ำเสมอ โดยเฉพาะในช่วงวัยเจริญเติบโต เพื่อให้มั่นใจว่าเด็กมีการเติบโตอย่างเหมาะสมและต่อเนื่อง

การดูแลฮอร์โมนไทรอยด์เพื่อการเจริญเติบโตที่สมบูรณ์

ฮอร์โมนไทรอยด์มีบทบาทสำคัญต่อการเจริญเติบโตของเด็ก โดยเฉพาะความสูงและพัฒนาการโดยรวม การตรวจพบและรักษาปัญหาตั้งแต่เนิ่น ๆ จะช่วยให้เด็กเจริญเติบโตได้อย่างเต็มศักยภาพ ผู้ปกครองควรใส่ใจสังเกตอาการ และพาลูกไปตรวจสุขภาพอย่างสม่ำเสมอ ซึ่งแน่นอนว่าหากเห็นอาการไวก็สามารถรักษาให้หายได้ทันก่อนที่จะเกิดโรค

ข้อมูลอ้างอิง

1. Brent, G. A. (2012). Mechanisms of thyroid hormone action. The Journal of Clinical Investigation, 122(9), 3035–3043.
2. Mullur, R., Liu, Y. Y., & Brent, G. A. (2014). Thyroid hormone regulation of metabolism. Physiological Reviews, 94(2), 355–382.
3. Rivkees, S. A. (2021). Thyroid disorders in children and adolescents. In Endotext [Internet]. MDText.com, Inc.