ลูกไม่สูง มีภาวะตัวเตี้ย ขาดโกรทฮอร์โมนแก้ปัญหาอย่างไร

ความกังวลของพ่อแม่เมื่อลูกไม่สูง อาจเข้าใจได้ว่าลูกกำลังเผชิญกับภาวะตัวเตี้ยหรือกำลังขาดโกรทฮอร์โมนอยู่ โดยเฉพาะเมื่อสังเกตเห็นว่าลูกมีรูปร่างเล็กกว่าเพื่อนในวัยเดียวกัน ดังนั้นการเข้าใจสาเหตุที่แท้จริงและรู้จักวิธีสังเกตอย่างถูกต้องจะช่วยให้ผู้ปกครองสามารถแก้ไขปัญหาได้อย่างตรงจุด วันนี้เมดิก้า เซ็นเตอร์ จึงอยากชวนมาทำความเข้าใจว่าอะไรคือภาวะตัวเตี้ย หรือความสูงที่ตกเกณฑ์

ภาวะตัวเตี้ยคืออะไร

ภาวะตัวเตี้ย (Short Stature) หมายถึงสภาวะที่บุคคลมีความสูงน้อยกว่าเกณฑ์ค่าเฉลี่ยปกติอย่างชัดเจน เมื่อเทียบกับคนในวัยและเพศเดียวกัน โดยทางการแพทย์มักใช้เกณฑ์ในการวินิจฉัยว่าจะมีส่วนสูงที่ต่ำกว่าเส้นเปอร์เซ็นไทล์ที่ 3 (ต่ำกว่า 3rd percentile) อาจเริ่มเห็นชัดในช่วงอายุ 2 ขวบขึ้นไป และชัดเจนในวัยเรียน

สาเหตุของภาวะเตี้ยที่ทำให้ลูกไม่สูง

1. ภาวะเตี้ยปกติ

เกิดจากกรรมพันธุ์ (Familial Short Stature) : หากพ่อแม่มีรูปร่างเล็กอาจทำให้ลูกไม่สูงตามกรรมพันธุ์ได้ โดยมักพบประวัติญาติพี่น้องในครอบครัวมีรูปร่างเตี้ยเช่นกัน ส่วนในกรณีที่มีการเจริญเติบโตเป็นปกติ โดยอายุกระดูกสอดคล้องกับอายุจริง แต่ส่วนสูงสุดท้ายจะต่ำกว่าค่าเฉลี่ยเด็กทั่วไป อาจต้องตรวจดูแบบละเอียดจากแพทย์อีกครั้ง ทั้งนี้ สามารถคำนวณความสูงเป้าหมายเบื้องต้นได้จากความสูงของพ่อและแม่ ดังนี้

• สำหรับเด็กชาย : (ความสูงพ่อ + ความสูงแม่ + 13) ÷ 2 
• สำหรับเด็กหญิง : (ความสูงพ่อ + ความสูงแม่ – 13) ÷ 2

เด็กที่เตี้ยแบบม้าตีนปลาย (Constitutional Growth Delay) : เด็กกลุ่มนี้จะตัวเล็กกว่าช่วงวัยเดียวกัน และมักมีน้ำหนักตัวและส่วนสูงแรกเกิดปกติ และมักเข้าสู่ช่วงเจริญเติบโต (Growth Spurt) ช้ากว่าปกติแต่จะสูงตามทันในภายหลัง นอกจากนี้เด็กมักมีอายุกระดูกน้อยกว่าอายุจริง 2-3 ปี ซึ่งเป็นลักษณะเฉพาะของภาวะนี้

ทั้งนี้สามารถพบประวัติคนในครอบครัวโดยเฉพาะพ่อหรือญาติผู้ชายที่เคยมีการเจริญเติบโตช้าและเริ่มเข้าสู่วัยหนุ่มช้า แต่สุดท้ายก็มีส่วนสูงปกติ รวมถึงเด็กบางคนจะมีการเจริญเติบโตทางเพศช้า เช่น สาวช้า หนุ่มช้า แต่สุดท้ายจะพัฒนาการทางเพศสมบูรณ์และมีส่วนสูงปกติ

2. ภาวะเตี้ยผิดปกติ

สภาวะที่บุคคลมีความสูงน้อยกว่าเกณฑ์ปกติเมื่อเทียบกับอายุและเพศ โดยทั่วไปหมายถึงผู้ที่มีส่วนสูงต่ำกว่าเปอร์เซ็นไทล์ที่ 3 หรือต่ำกว่าค่าเฉลี่ยมากกว่า 2 ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐานเมื่อเทียบกับประชากรในวัยและเพศเดียวกัน โดยสาเหตุอาจเกิดจากโรคเกี่ยวกับทางเดินอาหาร เช่น โรคลำไส้อักเสบเรื้อรัง (Crohn’s Disease) และโรคเซลิแอค (Celiac Disease) ที่มาจากภาวะขาดสารอาหาร เนื่องจากการได้รับสารอาหารไม่เพียงพอหรือมีปัญหาการดูดซึมอาหาร เช่น โรคลำไส้อักเสบเรื้อรัง และโรคเซลิแอค อาจทำให้เด็กเจริญเติบโตช้าและตัวเตี้ย

นอกจากนี้ยังสามารถเกิดจากโรคเรื้อรังและความผิดปกติของระบบต่าง ๆ เช่น โรคตับ โรคไต โรคหัวใจ โรคทางต่อมไร้ท่อ (Hypothyroidism) ที่มีผลต่อฮอร์โมนเจริญเติบโต เช่น ฮอร์โมนการเจริญเติบโต ฮอร์โมนไทรอยด์ ฮอร์โมนเพศ เป็นต้น ซึ่งถ้าหากสงสัยว่าลูกอาจมีปัญหาทางการแพทย์ ควรพาไปพบแพทย์ต่อมไร้ท่อเด็ก (Pediatric Endocrinologist) เพื่อตรวจเพิ่มเติม

ตรวจสอบยังไงเมื่อสงสัยว่าลูกไม่สูง มีภาวะตัวเตี้ย ขาดโกรทฮอร์โมน ?

หากลูกมีภาวะตัวเตี้ยหรือลูกไม่สูงตามเกณฑ์ ควรพิจารณาสาเหตุและหาทางแก้ไขอย่างเหมาะสม เริ่มจากเปรียบเทียบกับกราฟมาตรฐานการเจริญเติบโตขององค์การอนามัยโลก (WHO Growth Chart) และแนะนำให้วัดความสูงในตอนเช้าหลังตื่นนอน เนื่องจากร่างกายจะสูงที่สุดในช่วงเวลานี้ โดยสังเกตได้จากอัตราการเจริญเติบโต เพราะเด็กปกติควรมีอัตราการเจริญเติบโตอย่างน้อย 5 ซม.ต่อปีในช่วงวัยเด็ก และประมาณ 8-14 ซม.ต่อปี ในช่วง Growth Spurt หากช้ากว่านี้ควรพบแพทย์ ซึ่งจำเป็นต้องตรวจสอบความสูงอย่างสม่ำเสมอทุก 3-6 เดือน ในเด็กอายุต่ำกว่า 2 ปี และทุก 6-12 เดือนในเด็กวัยเรียน ซึ่งสามารถนำข้อมูลมาเทียบจากเกณฑ์น้ำหนักส่วนสูงผู้หญิง และเกณฑ์น้ำหนักส่วนสูงผู้ชาย

นอกจากนี้เมื่อเทียบสัดส่วนความสูงกับความยาวลำตัวและแขนขา หากไม่สมดุลอาจบ่งชี้ถึงความผิดปกติ ทั้งนี้ดูได้จากการที่ส่วนสูงต่ำกว่า Percentile ที่ 3 และอัตราการเจริญเติบโตช้ากว่าปกติติดต่อกัน 2-3 ปี หรือเริ่ม Growth Spurt ช้ากว่าเพื่อนวัยเดียวกันมาก นอกจากนี้หากมีอาการผิดปกติอื่น ๆ ร่วมด้วย เช่น อ่อนเพลีย เหนื่อยง่าย น้ำหนักขึ้นมาก ควรรีบปรึกษาแพทย์

วิธีแก้ปัญหาลูกไม่สูง

แม้พันธุกรรมจะมีบทบาทสำคัญต่อความสูง แต่ปัจจัยด้านสิ่งแวดล้อมและพฤติกรรมก็มีผลอย่างมากต่อการเจริญเติบโตของลูก ซึ่งผู้ปกครองมีส่วนสำคัญสังเกตลูกอย่างใกล้ชิดและหากพบว่าลูกไม่สูงตามเกณฑ์ที่ควรจะเป็น จะได้หาวิธีแก้ไขได้ทันท่วงที 

1. วิธีช่วยให้ลูกสูงขึ้นตามธรรมชาติ มี 4 วิธี ได้แก่

1. โภชนาการที่ดี เน้นโปรตีนสูงจากไข่ นม เนื้อสัตว์ และถั่ว ที่จะช่วยเสริมสร้างกล้ามเนื้อและกระดูก รวมถึงแคลเซียมและวิตามินดีจากนม ชีส ปลาตัวเล็ก เห็ด นอกจากนี้สังกะสี (Zinc) จากอาหารทะเล ถั่วแดง และตับ ช่วยกระตุ้นการเจริญเติบโต ควรหลีกเลี่ยงอาหารขยะที่มีน้ำตาลและไขมันสูง เพราะอาจรบกวนฮอร์โมนการเติบโต
2. ปรับพฤติกรรมการนอน โดยให้ลูกนอนก่อน 4 ทุ่ม และนอนให้ได้วันละ 8-10 ชั่วโมง ควรปิดไฟห้องนอน ลดเสียงรบกวน เพื่อให้เข้าสู่ช่วงหลับลึกเร็วขึ้น
3. ออกกำลังกายกระตุ้นความสูง ด้วยการโหนบาร์เพื่อช่วยยืดกระดูกสันหลัง กระโดดเชือก เล่นบาสเกตบอล วอลเลย์บอลเพื่อกระตุ้นการเติบโตของกระดูก และว่ายน้ำช่วยเพิ่มความยืดหยุ่นของร่างกาย
4. ลดความเครียด เนื่องจากความเครียดอาจลดการหลั่งโกรทฮอร์โมน จึงควรส่งเสริมให้ลูกทำกิจกรรมที่สนุกและผ่อนคลาย

2. การรักษาทางการแพทย์ (ถ้าจำเป็น)

   หากการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมต่าง ๆ ยังไม่สามารถแก้ไขปัญหาความสูงได้ จึงแนะนำว่ามาปรึกษาแพทย์ผู้ชำนาญการ เพื่อทำตามขั้นตอนต่าง ๆ ดังนี้

• ถ้าตรวจพบว่าลูกไม่สูง เพราะมีภาวะขาดโกรทฮอร์โมน (GHD) แพทย์อาจพิจารณาให้ฉีดโกรทฮอร์โมน (Growth Hormone Therapy) เพื่อช่วยกระตุ้นการเจริญเติบโต
• ควรเริ่มรักษาเร็วที่สุดเพราะกระดูกปิดแล้วจะสูงเพิ่มได้ยาก โดยเฉพาะช่วงอายุไม่เกิน 12-14 ปี
• การรักษาสาเหตุโรคประจำตัว เช่น ภาวะขาดไทรอยด์หรือโรคลำไส้

เมดิก้า เซ็นเตอร์ เพิ่มความสูงกับประสบการณ์กว่า 20 ปี

ถ้าลูกไม่สูงตามเกณฑ์ควรเริ่มจากการแก้ปัญหาตามที่เราบอกไปควบคู่กับตามลำดับขั้นตอน ทั้งด้านโภชนาการที่ดี การนอน และออกกำลังกาย ฯลฯ หากทำแล้วลูกไม่สูงตามเกณฑ์ปกติอีก แนะนำให้มาปรึกษาแพทย์ผู้ชำนาญการที่เมดิก้า เซ็นเตอร์ เพราะสามารถตรวจสอบและออกแบบโปรแกรมอย่างเหมาะสมเฉพาะบุคคลได้ ด้วยประสบการณ์กว่า 20 ปี ผู้ปกครองจึงมั่นใจเรื่องการเพิ่มความสูงให้ลูกได้

แหล่งข้อมูลอ้างอิง (references)

1. Mayo Clinic – Growth hormone deficiency in children: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/growth-hormone-deficiency
2. Cleveland Clinic – Short Stature: https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17936-short-stature
3. กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข: https://www.anamai.moph.go.th