ฮอร์โมนเอสโตรเจน คืออะไร ? ฮอร์โมนเพศหญิงที่สำคัญ

หลายคนเคยได้ยินคำว่า ‘เอสโตรเจน’ แต่อาจจะยังไม่เข้าใจกระบวนการทำงานทั้งหมดว่าจริง ๆ แล้วฮอร์โมนเอสโตรเจน คืออะไร วันนี้เราจะทุกคนมาทำความรู้จักโดยเฉพาะผู้หญิงจำเป็นมากที่จะต้องรู้ข้อมูลนี้ เพราะร่างกายเรามีการเปลี่ยนแปลงอยู่ตามแต่ละช่วงวัยอยู่ตลอดชีวิตตั้งแต่วัยเด็กจนถึงวัยผู้สูงอายุ การเข้าใจฮอร์โมนชนิดนี้จะช่วยให้ผู้หญิงดูแลสุขภาพตนเองได้อย่างมีประสิทธิภาพและเตรียมพร้อมรับมือกับการเปลี่ยนแปลงในแต่ละช่วงวัยได้อย่างเหมาะสม

ฮอร์โมนเอสโตรเจน คืออะไร รู้จักฮอร์โมนสำคัญของเพศหญิง

Estrogen หรือ ฮอร์โมนเอสโตรเจน คือฮอร์โมนเพศของผู้หญิงที่มีบทบาทสำคัญในระบบสืบพันธุ์ของผู้หญิง ผลิตจากรังไข่ (Ovaries) เป็นหลักและผลิตได้น้อยจากต่อมหมวกไต (Adrenal glands) รวมถึงเนื้อเยื่อไขมัน มีบทบาทสำคัญในการพัฒนาลักษณะทางเพศหญิง ระบบสืบพันธุ์ และสุขภาพโดยรวม

ตารางแสดงเอสโตรเจนที่สำคัญ 3 ชนิด

ฮอร์โมนเอสโตรเจนทำหน้าที่อะไร มีการเปลี่ยนแปลงอย่างไรตั้งแต่เด็กจนถึงวัยรุ่น

หน้าที่ของฮอร์โมนเอสโตรเจนคือกระตุ้นการเจริญเติบโตของอวัยวะสืบพันธุ์ เช่น มดลูก รังไข่ และช่องคลอด ช่วยในการพัฒนาลักษณะทางเพศหญิง เช่น หน้าอก ขนหัวหน่าว และรูปร่างโค้งมน รักษาความชุ่มชื้นของผิวและเส้นผม นอกจากนี้ยังควบคุมรอบประจำเดือนและการตกไข่ ส่งผลต่อการสร้างมวลกระดูกและการปิดของเนื้อเยื่อกระดูกอ่อน (Epiphyseal Plate) หรือเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า ‘แผ่นการเจริญเติบโต’ (Growth Plate) จึงส่งผลต่อความสูงนั่นเอง

การเปลี่ยนแปลงฮอร์โมนเอสโตรเจนของแต่ละช่วงวัย

มาเตรียมพร้อมรับมือกับการเปลี่ยนแปลงในแต่ละช่วงวัยได้อย่างเหมาะสมด้วยการสังเกต และเข้าใจการทำงานของฮอร์โมนในผู้หญิงตามช่วงวัยดังนี้

วัยเด็ก : ร่างกายอยู่ในช่วงก่อนวัยเจริญพันธุ์ ระดับเอสโตรเจนต่ำ ทำให้ร่างกายยังไม่มีการเปลี่ยนแปลงทางเพศที่ชัดเจน

วัยเริ่มเข้าสู่วัยรุ่น (ประมาณ 8–13 ปี) : ระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนเริ่มสูงขึ้นอย่างชัดเจน กระตุ้นให้หน้าอกเจริญเติบโต ประจำเดือนเริ่มมา และร่างกายเริ่มมีไขมันสะสมตามสัดส่วนที่ต่างจากวัยเด็ก เช่น ต้นขาและสะโพก เป็นต้น

วัยรุ่นตอนปลาย : ฮอร์โมนเอสโตรเจนอยู่ในระดับค่อนข้างคงที่เพื่อควบคุมการทำงานของร่างกายและระบบสืบพันธุ์ เช่น การเติบโตของมดลูกและเยื่อบุโพรงมดลูก

การวัดระดับฮอร์โมนเอสโตรเจน

การวัดระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนสามารถทำได้โดยการตรวจเลือด ซึ่งห้องปฏิบัติการจะวิเคราะห์ปริมาณ Estradiol เป็นหลักเพื่อประเมินภาวะฮอร์โมนที่เกี่ยวข้องกับการเจริญพันธุ์และสุขภาพฮอร์โมนโดยรวม โดยทั่วไปการตรวจนี้จะทำในช่วงต่าง ๆ ของรอบเดือนเพื่อให้ได้ผลที่แม่นยำ เช่น ช่วงต้นรอบเดือน (วัน 3-5) เพื่อประเมินระดับพื้นฐาน, ช่วงกลางรอบเดือน (ก่อนตกไข่) หรือในกรณีที่มีปัญหาภาวะมีบุตรยาก การตรวจอาจทำบ่อยครั้งกว่าเพื่อติดตามการเปลี่ยนแปลง

นอกจากนี้อาจมีการตรวจฮอร์โมนอื่นร่วมด้วย เช่น ฮอร์โมนที่ปล่อยไข่ให้พร้อมสำหรับการปฏิสนธิ (Luteinizing Hormone), ฮอร์โมนกระตุ้นการเจริญของไข่ หรือ Follicle Stimulating Hormone (FSH), กระตุ้นการเจริญเติบโตของไข่ในรังไข่ (Follicle Stimulating Hormone), ฮอร์โมน Progesterone ที่ควบคุมรอบประจำเดือน การตั้งครรภ์ และการสร้างตัวอ่อน ซึ่งฮอร์โมนทั้งหมดที่กล่าวมานี้จะต้องตรวจร่วมด้วยเพื่อให้ได้ภาพรวมของระบบสืบพันธุ์ที่ชัดเจนยิ่งขึ้น

ฮอร์โมนเพศหญิงต่ำมีผลอย่างไร

สำหรับใครที่มีปัญหาฮอร์โมนเพศหญิงต่ำให้สังเกตอาการเหล่านี้

• รอบเดือนมาผิดปกติหรือหมดประจำเดือนก่อนวัยอันควร เช่น ประจำเดือนขาด หรือประจำเดือนมานานน้อยลง
• ภาวะมีบุตรยาก เพราะเอสโตรเจนต่ำทำให้เยื่อบุโพรงมดลูกไม่เตรียมพร้อมสำหรับการฝังตัวของไข่
• อาการร้อนวูบวาบ มือสั่น เหงื่อออกกลางคืน และอารมณ์เปลี่ยนแปลง ในผู้หญิงวัยหมดประจำเดือน
• ผิวแห้ง ขาดความชุ่มชื้น และริ้วรอยเกิดขึ้นง่าย
• กระดูกบางหรือกระดูกพรุน เนื่องจากเอสโตรเจนช่วยปกป้องกระดูก
• ปัญหาเรื่องสมรรถภาพทางเพศ เช่น ช่องคลอดแห้ง ทำให้เจ็บปวดขณะมีเพศสัมพันธ์

ฮอร์โมนเพศหญิงสูงเกินไปอันตรายอย่างไร

การที่ระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนสูงเกินไปอาจส่งผลต่อสุขภาพในระยะยาว หากสังเกตเห็นอาการต่าง ๆ เหล่านี้ควรปรึกษาแพทย์เพื่อรับการตรวจสอบและดูแลอย่างเหมาะสม อาการที่ควรสังเกต ได้แก่ รอบเดือนผิดปกติ เลือดออกมากผิดธรรมดา น้ำหนักเพิ่มขึ้นและมีไขมันสะสมบริเวณสะโพกและต้นขาอย่างรวดเร็ว รวมถึงอารมณ์แปรปรวนรุนแรง อาการเหล่านี้อาจเป็นสัญญาณของภาวะฮอร์โมนเสียสมดุล ซึ่งหากไม่ได้รับการดูแลอาจเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดซีสต์ในรังไข่ เนื้องอกมดลูก หรือในระยะยาวอาจส่งผลต่อความเสี่ยงของมะเร็งเยื่อบุโพรงมดลูกและมะเร็งเต้านม

อิทธิพลของเอสโตรเจนต่อจิตใจและอารมณ์ของวัยรุ่นหญิง

ฮอร์โมนเอสโตรเจนไม่เพียงส่งผลต่อร่างกายเท่านั้น แต่ยังมีบทบาทสำคัญต่อจิตใจและอารมณ์ของวัยรุ่นหญิงอย่างมาก การทำความเข้าใจความเชื่อมโยงนี้จะช่วยให้เราเข้าใจและรับมือกับความรู้สึกที่เปลี่ยนแปลงไปในช่วงวัยรุ่นได้ดีขึ้น เพราะเอสโตรเจนทำหน้าที่กระตุ้นการทำงานของสารสื่อประสาทที่สำคัญ เช่น เซโรโทนิน (Serotonin) ซึ่งเป็นฮอร์โมนแห่งความสุข ทำให้รู้สึกดี มีแรงจูงใจ และส่งผลต่อความมั่นใจในตนเอง รวมถึงความรู้สึกดึงดูดทางเพศที่เริ่มปรากฏในช่วงนี้

อย่างไรก็ตามการเปลี่ยนแปลงของระดับฮอร์โมนตามรอบเดือนอาจทำให้เกิดเกิดอารมณ์แปรปรวน หงุดหงิด เศร้า สำหรับวัยรุ่นที่ฮอร์โมนยังไม่สม่ำเสมอ อาจพบอาการขี้น้อยใจมากกว่าปกติซึ่งอาการเหล่านี้อาจเด่นชัดและทำให้อ่อนไหวต่อสิ่งรอบตัวมากขึ้น

วิธีรักษาดูแลสุขภาพเพื่อเพิ่มระดับฮอร์โมนเอสโตรเจน

การดูแลสุขภาพอย่างเหมาะสมสามารถช่วยให้ระบบฮอร์โมนเอสโตรเจนทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ วิธีการง่าย ๆ เหล่านี้จะช่วยสร้างสมดุลที่ดีและส่งเสริมสุขภาพโดยรวมในระยะยาว

กินอาหารที่มีโภชนาการอย่างเหมาะสม

นอกจากกินอาหารให้ครบ 5 หมู่แล้ว การกินอาหารที่มีฟิโตเอสโตรเจน (Phytoestrogens) ซึ่งเป็นสารธรรมชาติที่มีโครงสร้างคล้ายกับเอสโตรเจนและสามารถช่วยเลียนแบบฤทธิ์ฮอร์โมนนี้ได้ เช่น ถั่วเหลือง (เต้าหู้นมถั่วเหลือง), เมล็ดแฟลกซ์, ถั่วลิสง, เมล็ดงา, ผลไม้และผักบางชนิด, อาหารที่อุดมด้วยวิตามินและแร่ธาตุ เช่น วิตามิน B, C, E, แคลเซียม และแมกนีเซียม จึงช่วยสนับสนุนกระบวนการต่าง ๆ ของฮอร์โมนให้ทำงานได้ดีขึ้น ลดอาหารที่มีไขมันทรานส์และไขมันอิ่มตัวสูง เพราะจะทำลายความสมดุลฮอร์โมน

ออกกำลังกายสม่ำเสมอ 

การออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอโดยเฉพาะการเวทเทรนนิ่งเพื่อกระตุ้นการสร้างกล้ามเนื้อและรักษามวลกระดูก หรือการออกกำลังกายแบบแอโรบิคและการฝึกความแข็งแรงของกล้ามเนื้อ ทั้ง 3 ประเภทนี้นับว่าช่วยเพิ่มการผลิตฮอร์โมนและรักษาระดับฮอร์โมน ช่วยลดความเครียดเมื่อฮอร์โมนหมุนเวียนผิดปกติ

ควบคุมน้ำหนักตัวให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ

เนื่องจากไขมันในร่างกายมีบทบาทในการผลิตเอสโตรเจนในระดับหนึ่ง แต่การมีน้ำหนักตัวเกินหรือน้อยกว่ามาตรฐานอาจทำให้ระดับฮอร์โมนไม่สมดุล ดังนั้นการควบคุมน้ำหนักตัวให้อยู่ในเกณฑ์ปกติจึงเป็นสิ่งสำคัญมาก

การเสริมอาหารและสมุนไพร

หากเข้ารับการรักษาในบางรายอาจได้รับคำแนะนำให้ใช้ผลิตภัณฑ์เสริมที่มีฟิโตเอสโตรเจน หรือสมุนไพรที่ช่วยเพิ่มฮอร์โมน เช่น แบล็คโคฮชหรือแปะก๊วย แต่ควรใช้ภายใต้คำแนะนำของแพทย์ ส่วนในบางกรณีอาจมีการใช้ฮอร์โมนทดแทน (Hormone Replacement Therapy – HRT) โดยแพทย์เป็นผู้พิจารณาเพื่อชดเชยฮอร์โมนที่ขาดหายไป

พักผ่อนให้เพียงพอและหลีกเลี่ยงจากความเครียด

ควรมีเวลานอนพักผ่อนให้เพียงพอ 7-8 ชั่วโมงต่อคืน และฝึกเทคนิคผ่อนคลาย เช่น การทำสมาธิ โยคะ หรือหายใจลึก ๆ จะช่วยเรื่องความเครียดเรื้อรังได้ด้วย เพราะการทำวิธีนี้จะสามารถลดการผลิตฮอร์โมนความได้นั่นเอง

ตรวจสุขภาพประจำปี

การตรวจสุขภาพประจำปีเป็นสิ่งที่ทุกคนต้องอย่างสม่ำเสมอ โดยการไปพบแพทย์เพื่อตรวจประเมินระดับฮอร์โมนและเจาะเลือดเพื่อตรวจวิเคราะห์ตามความจำเป็น ซึ่งควรแจ้งแพทย์หากมีอาการผิดปกติ เช่น รอบเดือนผิดปกติ อารมณ์แปรปรวน หรือปวดตามข้อ เป็นต้น

เข้าใจเพื่อแก้ปัญหาอย่างตรงจุด

อ่านมาถึงตรงนี้ทุกคนคงเข้าใจแล้วว่าฮอร์โมนเอสโตรเจนคือตัวกำหนดที่สำคัญต่อสุขภาพผู้หญิง หากเราดูแลให้ฮอร์โมนอยู่ในระดับที่สมดุลก็จะช่วยให้ผู้หญิงมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น ทั้งในด้านร่างกาย จิตใจ และสุขภาพโดยรวม ดังนั้นการรับรู้สัญญาณผิดปกติและการดูแลตนเองอย่างรอบด้านจึงเป็นสิ่งที่ไม่ควรมองข้าม เพราะหากฮอร์โมนหนึ่งตัวผิดปกติแล้วอาจส่งผลให้ฮอร์โมนชนิดอื่นและสุขภาพโดยรวมเสียสมดุลไปด้วย ไม่ว่าจะเป็นความเครียด ความสุข หรือการเพิ่มความสูง แน่นอนว่าการดูแลอย่างตรงจุดอย่างเข้าใจ รวมถึงปรึกษาแพทย์ผู้ชำนาญการก็จะทำให้ลดปัญหาที่แก้ไม่ตกได้อย่างถาวร 

อ้างอิง

Burger, H. G. (2008). The endocrinology of the menopause. Maturitas, 61(1-2), 6–11.
https://doi.org/10.1016/j.maturitas.2008.11.012

Nelson, L. R., & Bulun, S. E. (2001). Estrogen production and action. Journal of the American Academy of Dermatology, 45(3 Suppl), S116–S124.
https://doi.org/10.1067/mjd.2001.117432

สถาบันสุขภาพเด็กแห่งชาติมหาราชินี. (2565). การเจริญเติบโตและพัฒนาการของเด็กวัยรุ่นหญิง. กรุงเทพฯ: กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข.

สถาบันเวชศาสตร์การเจริญพันธุ์ นานาชาติ. (2564). คู่มือความรู้ฮอร์โมนเพศหญิงและการดูแลสุขภาพ. กรุงเทพฯ: สมาคมเวชศาสตร์การเจริญพันธุ์แห่งประเทศไทย.